Ο Άγιος Θεοφάνης χρημάτισε ηγούμενος της ιεράς μονής Βατοπαιδίου. Συνδεόταν με
τον Όσιο Μάξιμο Καυσοκαλύβη (13
Ιανουαρίου), του οποίου υπήρξε βιογράφος.
Ο Άγιος Θεοφάνης φαίνεται ήταν καλός γνώστης της ευρύτερης περιοχής των
Καυσοκαλυβίων, αφού γνώριζε καλά τα τοπωνύμια, τους συνασκητές του οσίου
Μαξίμου, αλλά και τους άλλους ενάρετους Γέροντες, σπουδαίους ησυχαστές του 14ου
αιώνος μ.Χ., τους οποίους κατονομάζει, αναφέροντας τους τόπους τους και πιθανόν
συνδεόταν μαζί τους, όπως διαφαίνεται στην ωραία βιογραφία του. Η βιογραφία του
Θεοφάνη αποτέλεσε πηγή για όλους τους μετέπειτα βιογράφους και υμνογράφους του
οσίου Μαξίμου.
Κατά την προφητεία του οσίου Μαξίμου ο άγιος Θεοφάνης, που διετέλεσε μαθητής
του, έγινε αργότερα ηγούμενος της ιεράς μονής Βατοπαιδίου και κατόπιν επίσκοπος
Περιθεωρίου Ξάνθης. Αναφέρεται ως επίσκοπος Περιθεωρίου περί το 1350 μ.Χ.
Πλησίον του Περιθεωρίου ήταν το όρος Παπίκιο, γνωστό για τις μονές και τους ασκητές
του, στο οποίο είχε ασκηθεί ο όσιος Μάξιμος, και είχε βρει εκεί αρκετούς
ενάρετους μοναχούς, όπως αναφέρει ο βιογράφος του Θεοφάνης. Το Περιθεώριο ήταν
πόλη πλησίον της σημερινής Ξάνθης, που είχε κτισθεί στα ερείπια της
Αναστασιούπολης στις αρχές του 14ου αιώνος μ.Χ.
Αν ο Άγιος Θεοφάνης υπάκουσε στον όσιο Μάξιμο τον Καυσοκαλύβη να γράψει περί
αυτού μετά την κοίμησή του, τότε ο βίος που έγραψε κυκλοφόρησε πιθανόν μετά το
1365 μ.Χ., όπου ορίζεται ως έτος της κοιμήσεως του οσίου Μαξίμου. Ο Άγιος
Θεοφάνης τότε εκοιμήθη στα τέλη του 14ου αιώνος μ.Χ.
Με ενέργειες του σεβασμιωτάτου μητροπολίτου Ξάνθης και Περιθεωρίου κ.
Παντελεήμονος και της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου διά της υπ’ αρ. 3401 της
11.4.2000 Πράξεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου έγινε η αγιοκατάταξη του αγίου
Θεοφάνη και διά της Εγκυκλίου 2692 της 18.5.2000 της Ιεράς Συνόδου της
Εκκλησίας της Ελλάδος έγινε γνωστή η ένταξή του στο Αγιολόγιο της Εκκλησίας. Η μνήμη του τελείται στις 3 Μαΐου.
Πρόσφατα αγιογραφήθηκαν εικόνες του αγίου και συντάχθηκε ιερά ακολουθία του.
